Przeprowadzono wiele badań oceniających, czy pewne cechy osobowości mogą prowadzić do depresji, a wśród nich samokrytyka. W jednym z badań samokrytycyzm był znaczącym predyktorem depresji u studentów medycyny, którzy przechodzą przez ekstremalny stres w trakcie i po zakończeniu szkoły medycznej. Kontrolując objawy początkowe, samokrytyka była silniejszym predyktorem niż nawet wcześniejszy stan depresji zarówno po 2 latach, jak i po 10 latach od oceny początkowej. W próbie z historią depresji Mongrain i Leather (2006) stwierdzili, że miary samokrytycyzmu były związane z liczbą przebytych epizodów depresji. Osobowość wskazywała na historię depresji, ale samokrytycyzm w interakcji z niedojrzałą zależnością był w stanie przewidzieć również przyszłe epizody depresji.
W próbie osób, które albo obecnie mają depresję, albo są w remisji po epizodzie depresyjnym, osoby zgłaszały zarówno wyższy poziom samokrytyki, jak i niższy poziom współczucia dla siebie. To samo badanie wykazało, że osoby samokrytyczne były również bardziej narażone na przewlekłe doświadczanie depresji w ciągu swojego życia. Samokrytycyzm był również w stanie wyjaśnić wariancję statusu depresji u pacjentów z aktualną depresją, remitującą depresją i nigdy nie cierpiących na depresję, poza innymi zmiennymi. Carver i Ganellen (1983) oceniali samokrytykę, dzieląc ją na trzy odrębne kategorie: Nadmierna generalizacja negatywnych wydarzeń, wysokie standardy i samokrytyka. Wszystkie te trzy kategorie dotyczą samokrytycznych poznań i są mierzone za pomocą Skali Postawy wobec Siebie, którą stworzyli Carver i Ganellen.
Wyniki leczenia
Samokrytycyzm nie tylko działa jako czynnik ryzyka depresji, ale także wpływa na skuteczność leczenia depresji. Samokrytyka jako cecha charakterystyczna utrzymuje się zatem przez całe życie. Oznacza to, że dana osoba może wykazywać trwały, długotrwały poziom samokrytycyzmu jako cechy osobowości, ale poziom samokrytycyzmu może się zmieniać z chwili na chwilę w zależności od aktualnego stanu psychicznego danej osoby. Dlatego też, w kontekście leczenia depresji, klinicyści mogą mieć trudności z dokładną oceną spadku samokrytycyzmu. W danej sesji stanowe poziomy samokrytyki mogą wzrosnąć lub spaść, ale w dłuższej perspektywie nie jest tak łatwo sprawdzić, czy cechy samokrytyki zostały zredukowane, a redukcja cech samokrytyki jest ważniejsza z punktu widzenia skutecznego leczenia depresji. Innymi słowy, prawdopodobnie łatwiej jest zredukować stanowy poziom samokrytycyzmu, więc badacze opracowujący terapię depresji powinni mieć na celu leczenie długoterminowego, cechowego samokrytycyzmu.
Możliwe, że zmiana objawów depresji niekoniecznie musi współwystępować ze zmianą czynników osobowości, a biorąc pod uwagę, że wykazano, iż samokrytyka jako czynnik osobowości prowadzi do depresji, może to być problematyczne. W jednym z badań stwierdzono, że pozytywna zmiana w depresji nastąpiła przed zmianą w samokrytycznym perfekcjonizmie. Autorzy tego badania sugerowali, że ma to wpływ na podejmowanie decyzji o tym, jak długo należy prowadzić leczenie. Jeśli leczenie kończy się wraz z ustąpieniem depresji, to podstawowe cechy osobowości, które wpływają na depresję, mogły nie ulec zmianie. W takim przypadku przedłużenie leczenia poza moment, w którym obserwuje się pozytywną zmianę w objawach depresji, może dać najlepsze rezultaty. W tym samym badaniu stwierdzono również, że poziom perfekcjonizmu (który jest związany z osobowością samokrytyczną) przewidywał tempo zmian w stanie depresji.
Samokrytycyzm jest znany jako autonomia w modelu osobowości Becka, a w badaniach przyjrzano się jego koncepcji socjotropii i autonomii. Socjotropia charakteryzuje osoby, które są zależne społecznie, a ich głównym źródłem dystresu są relacje interpersonalne. Autonomia natomiast odnosi się do osób samokrytycznych, które są bardziej zainteresowane niezależnością i osiągnięciami. W badaniu sprawdzającym różnice w leczeniu pomiędzy tymi grupami, Zettle, Haflich & Reynolds (1992) stwierdzili, że osoby autonomiczne, samokrytyczne miały lepsze wyniki w terapii indywidualnej niż w terapii grupowej. Badania te pokazują, że cechy osobowości mogą wpływać na to, jaki rodzaj terapii jest najlepszy dla danej osoby i że klinicyści powinni być świadomi tych różnic. Samokrytyka jest więc zarówno sygnałem ostrzegawczym przed rozwojem depresji, jak i wpływa na sposób jej leczenia. Jest to ważny aspekt badań nad depresją, ponieważ ma znaczenie dla tego, jak możemy zapobiegać i leczyć to wyniszczające zaburzenie.
Neurobiologia
Badania fMRI wykazały, że angażowanie się w samokrytykę aktywuje obszary w bocznej korze przedczołowej i grzbietowej przedniej korze zakrętu obręczy, które są obszarami mózgu odpowiedzialnymi za wykrywanie i korygowanie błędów. Z kolei zaangażowanie w samokrytykę aktywuje obszary lewego bieguna skroniowego i insuli, które wcześniej okazały się być aktywowane podczas współczucia i empatii. Osoby, które jako cecha psychologiczna angażują się w samokrytykę, mają tendencję do wykazywania aktywacji grzbietowo-bocznej aktywności przedczołowej, podczas gdy aktywność ventrolateralnej kory przedczołowej stwierdzono u osób z cechą samokontroli.
